Το πρόβλημα των έξυπνων ανθρώπων της θρησκείας: Τα ετοιμόρροπα διανοουμενίστικα θεμέλια της απόλυτης πίστης

Το θρησκευτικό πιστεύω σ’ όλο τον κόσμο έχει μια δυναμική σχέση με την διανόηση. Γιατί όμως;

John G. Messerly

(Credit: Wikimedia)

Θα ’πρεπε να πιστεύεις στον Θεό;

Όχι σύμφωνα με τους περισσότερους ακαδημαϊκούς φιλοσόφους. Μια εμπεριστατωμένη έρευνα απεκάλυψε ότι μόνο το 14% περίπου των Αγγλόφωνων επαγγελματιών φιλοσόφων είναι θεϊστές. Όσον αφορά στο γιατί παραμένουν λίγοι πιστοί μεταξύ των συναδέλφων τους, οι περισσότεροι επαγγελματίες φιλόσοφοι το βλέπουν σαν μια παράξενη εκτροπή/παρέκκλιση ανάμεσα σε κατά τα άλλα ευφυείς ανθρώπους. Παρεμφερής είναι και η κατάσταση μεταξύ επιστημόνων. Έρευνες των μελών της Εθνικής Ακαδημίας των επιστημών, που αποτελείται από τους περισσότερους προβεβλημένους επιστήμονες στον κόσμο, δείχνει ότι η θρησκευτική πίστη μεταξύ τους είναι πρακτικά ανύπαρκτη, γύρω στα 7%.

 

Στα σίγουρα τώρα αυτό που η πλειοψηφία των φιλοσόφων ή των επιστημόνων σκέφτεται, δεν σημαίνει  τίποτε για την αλήθεια της πίστης. Τέτοια όμως γεγονότα θα ’πρεπε να προκαλούν δυσφορία μεταξύ των πιστών. Υπήρξε μια δραματική αλλαγή στους λίγους τελευταίους αιώνες στην αναλογία των πιστών μεταξύ των υψηλά μορφωμένων στον Δυτικό κόσμο. Κατά τον Ευρωπαϊκό μεσαίωνα η πίστη προς τον θεό ήταν πανταχού παρούσα, ενώ σήμερα είναι σπάνια στην διανόηση. Αυτή η αλλαγή συνέβη κυρίως εξαιτίας της ανόδου της σύγχρονης επιστήμης και της κοινής αποδοχής των φιλοσόφων ότι τα επιχειρήματα για την ύπαρξη του θεού, των ψυχών, της άλλης ζωής, και των παρομοίων, έγιναν μη πειστικά. Όμως, παρά την άποψη των επαγγελματιών φιλοσόφων και των παγκοσμίου εμβέλειας επιστημόνων, τα θρησκευτικά πιστεύω έχουν μια παγκόσμιά παρουσία. Πώς εξηγείται κάτι τέτοιο; 

Τα γονίδια και το περιβάλλον εξηγούν τα ανθρώπινα πιστεύω και την συμπεριφορά-οι άνθρωποι πράττουν ως γονιδιώματα σε περιβάλλοντα. Η σχεδόν παγκόσμια εμφάνιση της θρησκευτικής πίστης υπονοεί ένα βιολογικό συστατικό θρησκευτικότητας και πρακτικών και η επιστήμη όλο και περισσότερο επιβεβαιώνει την άποψη αυτή. Είναι κοινώς αποδεκτό μεταξύ των επιστημόνων  ότι τα μυαλά μας υπόκεινται σε φυσική επιλογή.  Τι είδους λοιπόν, ρόλους επιβίωσης και αναπαραγωγής πιθανώς παίξανε τα θρησκευτικά πιστεύω και οι πρακτικές στην εξελικτική μας ιστορία; Ποιοι μηχανισμοί οδήγησαν το μυαλό να εξελιχθεί προς την κατεύθυνση των θρησκευτικών πιστεύω και πρακτικών;

Σήμερα παρέχονται δύο βασικές εξηγήσεις. Η μια λέει ότι η θρησκεία εξελίχθηκε μέσω φυσικής επιλογής-η θρησκεία είναι ένα προϊόν προσαρμογής που παρέχει πλεονέκτημα στην εξέλιξη . Για παράδειγμα η θρησκεία μπορεί να έχει αναπτυχθεί για να μεγεθύνει την κοινωνική συνοχή και συνεργασία- αυτό μπορεί να βοήθησε ομάδες να επιβιώσουν. Η άλλη εξήγηση προτάσσει ότι τα θρησκευτικά πιστεύω και πρακτικές προέκυψαν ως παραπροϊόντα άλλων χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, η ευφυΐα είναι ένα προϊόν προσαρμογής που βοηθά στην επιβίωση. Διαμορφώνει ακόμη και αιτιώδεις αφηγήσεις φυσικών φαινομένων και αξιώνει την ύπαρξη άλλων ευφυϊών. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα των απόκρυφων Θεών που εξηγούν τα φυσικά φαινόμενα. 

Εκτός από την βιολογική βάση της θρησκευτικής πίστης, υπάρχουν και περιβαλλοντικές εξηγήσεις. Είναι αυταπόδεικτο από το γεγονός ότι οι θρησκείες είναι κυρίαρχες σε κάποιες γεωγραφικές περιοχές αλλά όχι σε άλλες,  ότι η γενέτειρα επηρεάζει το θρησκευτικό πιστεύω. Αυτό υπονοεί ότι η θρησκευτική πίστη των ανθρώπων, είναι σε μεγάλο μέρος εγγενές χαρακτηριστικό. Εκτός από τις πολιτιστικές επιρροές υπάρχει η οικογένεια-ο καλύτερος προστάτης των ανθρώπινων θρησκευτικών πιστεύω σε άτομα είναι η θρησκευτικότητα των γονιών τους. Υπάρχουν ακόμη και κοινωνικές παράμετροι που επηρεάζουν την θρησκευτική πίστη. Για παράδειγμα, ένα καλοδομημένο σύστημα επιστημονικών αποδείξεων εισηγείται ότι η λαϊκή θρησκεία είναι αποτέλεσμα κοινωνικής δυσλειτουργίας. Η θρησκεία μπορεί να χειρισθεί μηχανισμούς για την ένταση που παράγεται από την έλλειψη δικτύου καλής κοινωνικής ασφάλειας- έτσι και η τεράστια ανισότητα μεταξύ θρησκευτικής πίστης στην Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. 

Υπάρχει ακόμη και μια ισχυρή σχέση μεταξύ θρησκευτικής πίστης και διάφορων δεικτών κοινωνικής δυσλειτουργίας περιλαμβανομένων και των ανθρωποκτονιών, το ποσοστό των υπό κράτηση ανθρώπων, την  παιδική θνησιμότητα, την σεξουαλικότητα, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, τους τοκετούς ανηλίκων, τις εκτρώσεις, τη διαφθορά, την εισοδηματική ανισότητα και πολλά άλλα. Ενώ δεν έχει καθορισθεί η αιτιακή σχέση, ένας κατάλογος 20 καλύτερων κρατών για να ζήσεις θέλει τα λιγότερο θρησκευόμενα έθνη γενικά στην κορυφή. Μόνο στις ΗΠΑ, οι οποίες βρίσκονται στην 13^η θέση των χωρών που αξίζει να ζεις, είναι η θρησκευτική πίστη  ισχυρή σε σχέση με άλλες χώρες. Επιπλέον, σχεδόν όλες οι χώρες με σχετικά μικρή θρησκευτικότητα κατατάσσονται ψηλά στον κατάλογο των καλύτερων χωρών, ενώ η πλειοψηφία των χωρών με ισχυρή θρησκευτικότητα κατατάσσονται χαμηλά. Ενώ ο συσχετισμός δεν ταυτίζεται με την αιτιότητα, τα στοιχεία θα έπρεπε να κάνουν τους υπεραμυνόμενους την θρησκεία να σκεφτούν πιο προσεκτικά. Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να αμφισβητείς ότι η θρησκευτικότητα κάνει τις ζωές των ανθρώπων καλύτερες και ισχυροί λόγοι να πιστέψεις ότι τις κάνει χειρότερες. 

Παρόλα αυτά οι περισσότεροι άνθρωποι ακόμη αποδέχονται κάποιους θρησκευτικούς ισχυρισμούς. Αυτή όμως η πραγματικότητα  δεν αποτελεί λόγο αποδοχής των θρησκευτικών ισχυρισμών. Οι άνθρωποι πιστεύουν πολλά περίεργα εντελώς παράλογα πράγματα- αστρολογία, μαντεία, ισχυρισμούς για απαγωγές από εξωγήινους, τηλεκινησία, διάβασμα σκέψεων- και απορρίπτουν ισχυρισμούς που υποστηρίζονται από ένα συντριπτικό όγκο αποδεικτικών στοιχείων- τη βιολογική εξέλιξη για παράδειγμα. Τρεις φορές περισσότεροι Αμερικάνοι πιστεύουν στο ότι ο Ιησούς γεννήθηκε από παρθένο απ’ ότι στην εξέλιξη των ειδών, κι ενώ ελάχιστοι θεολόγοι παίρνουν το πρώτο στα σοβαρά, κανείς σοβαρός βιολόγος δεν απορρίπτει το δεύτερο!  

Ας λάβουμε επίσης υπ’ όψιν ότι οι επιστήμονες δεν κάνουν σφυγμομετρήσεις για να καταλήξουν αν η σχετικότητα ή η εξελικτική θεωρία αληθεύουν, και ότι η αλήθεια τους επιβεβαιώνεται από αποδείξεις και παράγωγες τεχνολογίες -σύστημα GPS και αντιγριπικά εμβόλια. Με τα θαύματα της επιστήμης να επαληθεύονται καθημερινά, γιατί τόσοι πολλοί προτιμούν δεισιδαιμονίες και ψευδοεπιστήμη. Η απλούστερη απάντηση είναι ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ό,τι θέλουν, ό,τι τους βολεύει και όχι ότι στηρίζεται από αποδείξεις. Γενικά, οι άνθρωποι δεν θέλουν να γνωρίζουν, θέλουν να πιστεύουν. Αυτό συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο το γιατί ρέπουν προς την πίστη. 

Γιατί, τότε, άτομα με ανώτερη εκπαίδευση  πιστεύουν στους θρησκευτικούς ισχυρισμούς; Πρώτον, οι ευφυείς άνθρωποι είναι καλοί στο να υπερασπίζονται αυτό που αρχικά πίστεψαν για μη ευφυείς λόγους. Θέλουν να πιστέψουν κάτι για να δικαιολογήσουν συναισθηματικά αίτια και γίνονται επιδέξιοι στην υπεράσπιση της πεποίθησής τους. Κανένα λογικό άτομο δεν θα’ λεγε ότι υπάρχουν περισσότερες αποδείξεις για την επιστήμη της δημιουργίας παρά για την βιολογική εξέλιξη, το πρώτο όμως ικανοποιεί σε πολλούς κάποια ψυχολογική ανάγκη ενώ το δεύτερο όχι. Πώς αλλιώς να εξηγήσεις την ύβρη των φιλοσόφων ή των θεολόγων που αν και γνωρίζουν λίγα για την βιολογία και την φυσική, αρνούνται τα ευρήματα αυτών των επιστημών; Είναι αλαζονικό για εκείνους που χωρίς κανέναν επιστημονικό τίτλο και χωρίς εμπειρία πεδίου ή εργαστηρίου, απορρίπτουν γνώση που αποκτήθηκε με σκληρή δουλειά εκ μέρους της επιστήμης, Παρόλα αυτά το κάνουν. ( Γνώριζα έναν επαγγελματία φιλόσοφο που αμφισβητούσε την εξέλιξη και την μετεωρολογία αλλά πίστευε ότι θα μπορούσε να αποδείξει ότι ο χριστιανικός θεός πρέπει να έχει τριαδική μορφή! Σίγουρα κάτι συγκινησιακό βραχυκύκλωνε την αντιληπτική του ικανότητα).

Δεύτερον, οι διακηρύξεις των μορφωμένων πιστών δεν πρέπει να παίρνονται πάντα με αρνητικό πρόσημο. Πολλοί δεν πιστεύουν στους θρησκευτικούς ισχυρισμούς αλλά τους θεωρούν χρήσιμους. Φοβούνται ότι με την απουσία των ισχυρισμών αυτών, οι άλλοι θα χάσουν ένα θεμέλιο  ελπίδας, ηθικής ή νοήματος.  Αυτοί οι μορφωμένοι πιστοί μπορεί και να πιστεύουν ότι οι συνηθισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να χειριστούν την αλήθεια. Μπορεί να αισθάνονται πως είναι απερίσκεπτο να πεις στους γονείς ενός παιδιού που πεθαίνει ότι το μικρό τους δεν θα πάει σε έναν καλύτερο μέρος. Μπορεί και να θέλουν να δώσουν τροφή στις μάζες όπως ο Ντοστογιέφσκι στον μεγάλο ιεροεξεταστή.  

Οι επιτηδευμένοι μας πιστοί μπορεί να είναι χειραγωγοί, που χρησιμοποιούν την θρησκεία σαν ένα μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου, όπως σημείωνε ο Gibbon εδώ και πολύ καιρό: « Οι διάφορες λατρείες που κυριάρχησαν στον Ρωμαϊκό κόσμο εθεωρούντο από τον λαό όλοι σαν ισοδύναμες αλήθειες, από τους φιλοσόφους ως ισοδύναμα ψέματα και από δε την ηγεσία ισοδύναμα χρήσιμες». Λάβετε υπ’ όψιν και την αποκαλούμενη θρησκευτικότητα πολλών σύγχρονων πολιτικών, των οποίων οι πράξεις αντιμάχονται τους ισχυρισμούς πως οι ίδιοι πραγματικά αποδέχονται τις αρχές της θρησκείας στην οποία υποτίθεται πως πιστεύουν. Άτομα λοιπόν μπορεί να ομολογούν πίστη διότι είναι κοινωνικά απαράδεκτο να μη το πράττουν. Δεν θέλουν να βρίσκονται έξω από το κύριο ρεύμα ή μπορεί να φοβούνται ότι δεν θα επανεκλεγούν ή δεν θ’ αγαπηθούν εάν διακηρύξουν κάτι άλλο. Οι αποκαλούμενοι πιστοί πιθανώς και να μη πιστεύουν στην αλήθεια των ισχυρισμών τους, αντ’ αυτού πιθανώς να σκέφτονται  ότι οι άλλοι  είναι σε καλύτερη θέση οικονομικά ή ευκολότερα ελεγχόμενοι, αν αυτοί οι άλλοι πιστεύουν. Ή ίσως θέλουν απλά να είναι κοινωνικά αποδεκτοί. 

Τρίτον, όταν επιτηδευμένοι στοχαστές ισχυρίζονται ότι είναι θρήσκοι, έχουν συχνά κάτι διαφορετικό κατά νου απ’ όσα πιστεύει το ευρύ κοινό. Μπορεί να είναι εξελικτικοί θεολόγοι  που υποστηρίζουν ότι ο θεός δεν είναι παντοδύναμος, περιέχει τον κόσμο και αλλάζει. Πιθανώς να ορίζουν τον θεό ως αντιεντροπική δύναμη κυρίαρχο του σύμπαντος η οποία το οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης. Μπορεί να είναι πανθεϊστές, πανενθεϊστές ή θεοθανοτολόγοι. Ωστόσο αυτές οι επιτηδευμένες ποικιλίες θρησκευτικού πιστεύω έχουν ελάχιστη ομοιότητα με την δημόσια θρησκεία.  Οι μάζες θα έμεναν κατάπληκτες  αν ανακάλυπταν πόσο μακριά αποκλίνουν τέτοια πιστεύω από τις δικές τους μορφές θεϊσμού.  

Αλλά δεν πρέπει να εξαπατώμεθα. Παρότι υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι θρήσκοι, περιλαμβανομένων  και κάποιων φιλοσόφων και επιστημόνων, η  θρησκευτική πίστη εξασθενίζει με την επίτευξη της εκπαίδευσης, ειδικά της επιστημονικής εκπαίδευσης. Μελέτες αποδεικνύουν επίσης ότι η θρησκευτική πίστη είναι ασθενέστερη μεταξύ εκείνων που έχουν υψηλότερο IQ.   Ο Hawking, ο Dennett και ο  Dawkins δεν είναι ακραίες περιπτώσεις ούτε και ο Bill Gates ή ο Warren Buffett.

Ή δείτε αυτό το ατεκμηρίωτο στοιχείο. Μεταξύ της διανόησης είναι κοινό και διαδεδομένο το να βρεις άτομα τα οποία έχασαν την παιδική θρησκευτική πίστη καθώς η εκπαίδευσή τους στη φιλοσοφία και την επιστήμη προχωρούσε. Αντίθετα, είναι σχεδόν ανήκουστο να βρεις άπιστους στην νεότητά τους που ήρθαν στην πίστη καθώς η εκπαίδευσή τους εξελίσσονταν. Αυτή η ασυμμετρία είναι σημαντική. Η  προϊούσα εκπαίδευση είναι βλαβερή για την θρησκευτική πίστη. Αυτό υποδεικνύει ένα άλλο μέρος της εξήγησης για την θρησκευτική πίστη-επιστημονικό αναλφαβητισμό.

Αν συνδυάσουμε λογικές εξηγήσεις για την καταγωγή των θρησκευτικών πίστεων και την μικρή ποσότητα πίστης των διανοούμενων με την προβληματική φύση των πιστεύω σε θεούς, ψυχές, άλλες ζωές ή υπερφυσικά φαινόμενα γενικά, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι (τα υπερφυσικά) θρησκευτικά πιστεύω είναι μάλλον λάθος. Και θα ’πρεπε να θυμηθούμε ότι το βάρος της απόδειξης ανυπαρξίας θεών δεν φέρεται από τον δύσπιστο, αλλά τους πιστούς που πρέπει να αποδείξουν ότι θεοί υπάρχουν. Οι πιστοί νομιμοποιούνται να επιβεβαιώνουν την πίστη τους με την αδυναμία κάποιου άλλου να τους αντικρούσει όσο κι ένας που πιστεύει σε αόρατους ελέφαντες μπορεί να με διατάξει να συμφωνήσω στηριζόμενος στην αδυναμία μου να «ανασκευάσω» την ύπαρξη των προαναφερθέντων ελεφάντων. Εάν ο πιστός δεν μπορεί να παρέχει αποδείξεις για την ύπαρξη του θεού, τότε δεν έχω κανέναν λόγο να πιστέψω στην ύπαρξή του.

Θα μπορούσες να στραφείς στην πίστη απαντώντας στις δυσκολίες αιτιολόγησης της αποδοχής αόρατων πραγμάτων, σε συνδυασμό με τις διάφορες εξηγήσεις των πεποιθήσεων.  Είναι εύκολο να πιστέψεις κάτι χωρίς επαρκείς  λόγους  εάν είσαι αποφασισμένος να το κάνεις- όπως η βασίλισσα στην «Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων» ή οποία «μερικές φορές… πίστευε και σε έξι απίθανα πράγματα πριν το πρόγευμα». Αλλά αυτή η προσέγγιση παράγει προβλήματα.  Πρώτον, εάν υπεραμύνεσαι τέτοια πιστεύω με τον ισχυρισμό ότι έχεις το δικαίωμα να έχεις άποψη, παρότι μπορεί να ήταν αστήρικτη από στοιχεία, αναφέρεσαι σε ένα πολιτικό ή νομικό δικαίωμα και όχι σε μια επιστημονική θεώρηση. Μπορεί να έχεις το έννομο δικαίωμα να λες ό,τι θέλεις, αλλά έχεις επιστημονική νομιμοποίηση μόνον αν υπάρχουν αρκετοί λόγοι και αποδείξεις για να στηρίξουν τον ισχυρισμό σου. Αν κάποιοι κάνουν έναν ισχυρισμό χωρίς να νοιάζονται για αίτια και αποδείξεις, πρέπει να συμπεράνουμε ότι αυτοί δεν νοιάζονται για το τι είναι αληθινό. Δεν θα’ πρεπε να συμπεράνω ότι τα πιστεύω τους είναι αληθινά επειδή τα υποστηρίζουν με πάθος.  

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι ο φιντεϊσμός-που βασίζει τις πεποιθήσεις κάποιου αποκλειστικά στην πίστη-κάνει την πίστη αυθαίρετη, μη επιτρέποντας διεξόδους διάκρισης ενός θρησκευτικού πιστεύω από ένα άλλο. Ο φιντεϊσμός δεν επιτρέπει αν ευνοηθούν τα πιστεύω ή οι δεισιδαιμονίες της αρεσκείας κάποιου εις βάρος άλλων.  Αν πρέπει να αποδεχθώ τα πιστεύω σου χωρίς στοιχεία, τότε εσύ πρέπει να αποδεχθείς τα δικά μου, ανεξάρτητα  σε τι παραλογισμό πιστεύω. Αλλά ταιριάζει μια πίστη χωρίς λογική και αποδείξεις  σε λογικά όντα; Δεν διαιωνίζει αυτή τον κύκλο της δεισιδαιμονίας και της άγνοιας η οποία μας έχει ιστορικά σκλαβώσει; Συμφωνώ με τον W.K. Clifford. Είναι λάθος πάντα, παντού και για όλους να πιστεύουν οτιδήποτε στηρίζεται σε ανεπαρκείς αποδείξεις.» Γιατί; Επειδή τα πιστεύω σου επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους, και οι δικές σου εσφαλμένες πεποιθήσεις μπορεί να τους βλάψουν.  

Η ανταπάντηση προς τον «αποδεικτικισμό» του Clifford δόθηκε από στοχαστές όπως ο Blaise Pascal, ο  William James και ο Miguel de Unamuno.  Η διάσημη ρήση του Pascal : «Η καρδιά έχει τους λόγους της για τους οποίους δεν γνωρίζει τίποτε». Ο William James ισχυρίζεται ότι η λογική δεν μπορεί να εξηγήσει τα πάντα κι έτσι κάποιες φορές δικαιολογούμαστε να πιστεύουμε σε ιδέες που μας υπηρετούν. Ο Unamuno ψάχνει για απαντήσεις σε υπαρξιακά θέματα, συμβουλεύοντάς μας να παραιτηθούμε από τον ρασιοναλισμό και να εναγκαλιστούμε την πίστη. Τέτοιες προτάσεις είναι οι καλύτερες που μπορεί να προτάξει η θρησκεία, άλλα αν η λογική δεν μπορεί να λύσει τα θέματά μας τότε απαιτείται αγνωστικισμός και όχι πίστη. 

Πρόσθετα, πίστη χωρίς λογική δεν ικανοποιεί τους περισσότερούς μας, γι’ αυτό και η θέλησή μας να  αναζητήσουμε λόγους να πιστέψουμε. Εάν αυτοί οι λόγοι δεν είναι πειστικοί, εάν συμπεραίνεις ότι τα θρησκευτικά πιστεύω είναι αναληθή, τότε η θρησκευτικές απαντήσεις για τα ζητήματα της ζωής είναι αδύναμες. Πιθανώς να βολευτείς πιστεύοντας σ’ αυτά τα πράσινα σκυλάκια στον ουρανό που φροντίζουν για σένα αλλά αυτό είναι σκέτη ανοησία, καθώς υπάρχουν πολλές απαντήσεις που σχετίζονται με τέτοιες ανοησίες. Η θρησκεία μπορεί να μας βοηθήσει με τον τρόπο που βοηθά το ουίσκι έναν μέθυσο, αλλά δεν θέλουμε να περάσουμε όλη την ζωή μας μεθυσμένοι. Εάν τα θρησκευτικά πιστεύω είναι χυδαίες προλήψεις, τότε βασίζουμε τις ζωές μας σε ψευδαισθήσεις. Και ποιος θα’ θελε κάτι τέτοιο;  

Γιατί είναι όλα αυτά σημαντικά; Επειδή είναι απαραίτητο να τελειώνει η παιδική ηλικία των ανθρώπων, να αντιμετωπίσουν την ζωή με όλον της τον ζόφο και την ομορφιά, τον πόθο και την αγάπη της, τον πόλεμό της και την ειρήνη της. Οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Κανείς άλλος δεν θα το κάνει.  

John G. Messerly is the author of “The Meaning of Life: Religious, Philosophical, Scientific, and Transhumanist Perspectives.” He blogs these issues daily at reasonandmeaning.com. You can follow him on Twitter @hume1955.

More John G. Messerly.