Η γλωσσολογική και φιλολογική εξέταση της Φλαβιανής Μαρτυρίας

Αυτόν τον καιρό ασχολούμαι με τους διωγμούς των Χριστιανών από τους Ρωμαίους προσπαθώντας να βρω την πιθανή αλήθεια ανάμεσα στα συναξάρια. Στα διαλείμματα αυτής της ερασιτεχνικής απασχόλησης μετάφρασα το κείμενο της αείμνηστης Acharia S. Το παραθέτω χάριν πληρότητος των επιχειρημάτων που χρησιμοποιεί το κίνημα των μυθιστών το οποίο αυτήν την περίοδο θεωρώ πως με εκφράζει περισσότερο.

 Η γλωσσολογική και φιλολογική εξέταση της Φλαβιανής Μαρτυρίας

Η διερεύνηση του Ελληνικού αποσπάσματος αναδεικνύει μια εξ ολοκλήρου πλαστογραφία

D.M. Murdock συγγραφέας του Who Was Jesus? D.M.Murdock@StellarHousePublishing.com

Με ευχαριστίες προς τον Dr. Paul J. Hopper για την  ανασκόπηση της ανακοίνωσης αυτής

Περίληψη

Αιώνες διαρκεί η αντιπαράθεση πάνω στο κείμενο για τον Ιησού Χριστό στο έργο του  Ιουδαίου Ιστορικού Ιώσηπου, καθώς ενδιαφέρει η γνησιότητά του (συνολικά, επί μέρους ή diόλου. Αυτή η σύντομη «μαρτυρία»  προβάλλεται από Χριστιανούς απολογητές ως το «βέλτιστο αποδεικτικό» της ιστορικότητας του Ιησού, αλλά και αποτιμάται συχνά ως εξ ολοκλήρου πλαστογραφημένη. Μια πρόσφατη μελέτη από καταξιωμένο φιλόλογο ενισχύει την αποτίμηση όλου του εδαφίου ως μια παρεμβολή από Χριστιανό συντάκτη, κατά τον τέταρτο αιώνα μάλλον ή και αργότερα.

Περιεχόμενα

 

Αφηγηματική εισαγωγή

Η παραξενιά του Χριστιανοί ή Χρηστιανοί 
Ακρωτηριασμός ή μερική παρεμβολή  
Υπόβαθρο ή εποικοδόμημα
Τα επισόδια του Πιλάτου
Ευσέβια, όχι ιστορία
Η ευθύνη της Σταύρωσης
Χρόνος και χρονολόγηση 
Ιστοριογραφία και Ευαγγέλια
Η διαφορά του είδους
Το πιστεύω της Νίκαιας
Επίλογος 
Βιβλιογραφία            
Εισαγωγή 

Ένα εδάφιο των έργων του αρχαίου ιστορικού Ιώσηπου (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία 18,3,3/63) παραμένει ανά τους αιώνες ως μια από τις λιγοστές «αποδείξεις» της βιβλικής εξιστόρησης του Ιησού Χριστού. Όλη αυτήν την περίοδο, ευάριθμοί θεολόγοι, ιστορικοί και άλλοι μελετητές έδωσαν  πολλές λαβές για να εγερθούν υποψίες ότι το εδάφιο- ονομαζόμενο Φλαβιανή Μαρτυρία ΦΜ ή “TF”( Testimonium Flavianum) είναι χάλκευση ή παρεμβολή συνολικά ή τμηματικά.

Οι ιστορικές αναφορές για την εξέταση της ΦΜ  φθάνουν μέχρι τον 17^ο αιώνα το αργότερο, αν και  είναι πιθανή η αμφισβήτησή του τους προηγούμενους αιώνες κάτι που δεν καταγράφτηκε ή χάθηκε. Μετά από εκείνη τη περίοδο η κριτική εξέταση του χωρίου-  διεκδικούμενου από τους Χριστιανούς απολογητές ως το πιο ισχυρό μη βιβλικό αποδεικτικό της ύπαρξης ενός ιστορικού Ιησού-  ήταν φρενήρης, και μέχρι τον 19^ο αιώνα η ΦΜ  είχε απορριφθεί ως πλήρης παρεμβολή

Κι όπως ο καθ. Gordon Stein αναφέρει

…η  συντριπτική πλειοψηφία των μελετητών από τις αρχές του 19^ου αιώνα λέγει πως αυτά τα λόγια δεν ανήκουν στον Ιώσηπο, αλλά μάλλον είναι μια μετέπειτα Χριστιανική παρέμβαση στο έργο του. Με άλλα λόγια είναι μια πλαστογραφία που απορρίπτεται από τους μελετητές

Ήταν αποδεκτή τόσο πλατιά αποδεκτή η αξιολόγηση της Μαρτυρίας ως πλαστή στο σύνολό της που αποτέλεσε στόχο εκκλησιαστικών ομάδων οι οποίες εκπονούσαν αποδείξεις πίστεως επί ένα και πλέον αιώνα μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Από το σημείο αυτό και μετά, η ΦΜ έγινε αποδεκτή από τους συμβατικούς μελετητές ως γνήσια είτε συνολικά είτε μερικά.

Η δημοφιλέστερη άποψη μεταξύ απαιτητικών μελετητών είναι αυτή την περίοδο η «θεωρία της μερικής παρέμβασης» κατά την οποία στην Μαρτυρία εισήχθη ένας αριθμός φράσεων που ηχούν Χριστιανικές, η οποία παρόλα αυτά ανήκε, κατ΄αυτούς πάντα, στον Ιώσηπο. Παρουσιάστηκαν ποικίλες αναδιατυπώσεις, περιλαμβανόμενης και της διάσημης του Αμερικανού ιερέα Dr. John P. Meier, ο οποίος θεωρεί ότι τα ακόλουθα τμήματα της ΦΜ παρεμβολές: «εάν πράγματι μπορεί να τον αποκαλέσουμε άνθρωπο», « Ήταν ο Χριστός» και «διότι εμφανίστηκε σε εκείνους και πάλι την τρίτη μέρα, όπως τα είχαν προείπει οι θεϊκοί προφήτες και αμέτρητα άλλα θαυμάσια πράγματα σχετικά με αυτόν»

Ωστόσο, πολλοί μελετητές, ιστορικοί, ερευνητές και συγγραφείς τον τελευταίο αιώνα υποστήριξαν την εκτίμηση ότι η Φλαβιανή Μαρτυρία είναι συνολικά παρεμβολή στο κείμενο από μεταγενέστερη χριστιανική λαθροχειρία. Για παράδειγμα, διατηρήται ο αρχικός μου ισχυρισμός  ότι ολόκληρη η ΦΜ εισήχθει στο περιβάλλον κείμενο του Ιώσηπου από μεταγενέστερο Χριστιανό συγγραφέα και ιστορικό Ευσέβιο (263-339). Οι διαφωνίες επί αυτού του συμπεράσματος της ολικής παρεμβολής δεν είναι ικανοποιήτικές, και υποστηρίζω ότι αυτή η παραδοχή είναι η επιστημονικότερη.

Περισσότεροι λόγοι αμφισβήτησης της ΦΜ μπορεί να βρεθούν στο βιβλίο μου Who Was Jesus?  και άρθρα “The Jesus  Forgery:  Josephus Untangled” και “Does Josephus prove a historical  Jesus?”.  Αρκεί να αναφερθεί ότι υπάρχει μια ντουζίνα περίπου επιστημονικών και πειστικών επιχειρημάτων εναντίον της αυθεντικότητας.

Η μελέτη μου πάνω στο χωρίο του Ιώσηπου είναι τόσο εκτενής, ώστε να έχω ένα προσχέδιο μιας μονογραφίας σημαντικού μεγέθους. Η μελέτη περιλαμβάνει ανάλυση του έργου της Dr. Alice Whealey, της οποίας η ολοκαίνουργια διατριβή στο αντικείμενο  έχει κριθεί ως καθοριστική στην «απόδειξη» της θεωρίας της μερικής παρεμβολής, μολονότι η παρέμβασή της είναι μηδαμινή, όντας περισσότερο στο στρατόπεδο της αποδοχής της συνολικής ΦΜ ως γνήσιας,. Βρήκα στα επιχειρήματα της Whealey προφανή έλλειψη πειστικότητας και συνεχίζω να υποστηρίζω ότι όλο το χωρίο είναι πλαστογραφημένο, ειδικά εξ αιτίας τη απότομης εισαγωγής στο κείμενο-αρκετά διαδεδομένη στα αρχαία χειρόγραφα, καθώς παρενθετικές σημειώσεις γραφέων παρεισέφρεαν στο κείμενο - και εξαιτίας της παράλειψής τους στα πατρολογικά γραπτά αλλά και της ευσεβούς τους διατύπωσης

Όπως θα’ πρεπε να δούμε, αυτή η ευσεβής διάλεκτος δεν αποτελεί μόνο μέρος των υποτιθέμενων Χριστιανικών παρεμβολών οι οποίες προυποτίθενται από τον Meier και άλλους αλλά είναι και παρούσα σ’ όλο το χωρίο. Πρόσφατη μελέτη δείχνει πως η εκτίμηση ολόκληρης τηνς ΦΜ ως παρεμβολή είναι σωστή, καθώς παρέχει κι άλλους επιστημονικούς λόγους για να θεωρηθεί η ΦΜ συνολικά Χριστιανική ομολογία πίστεως παρά αναφορά ενός νηφάλιου ιστορικού.

Η Αφηγιματική ασυνέχεια

Πράγματι, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2014 από γνωστό γλωσσολόγο μας οδηγεί πίσω στην διεξοδική ανάλυση των προηγούμενων αιώνων η οποία είχε καταλήξει επιστημονικά στο ότι η μαρτυρία είναι συνολικά μια Χριστιανική πλαστογραφία. Ο συντάκτης της μελέτης είναι ο καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο Carnegie Mellon  Dr.  Paul J.  Hopper, ένας μακροημερεύων μελετητής ο οποίος δημοσιεύει άρθρα αξιολογημένα από ομότιμούς του σε εφημερίδες εδώ και 40 χρόνια. Είναι ένας από τους πρωτοπόρους που δούλεψε πάνω στην πρωτοινδοευρωπαϊκή γλωσσολογική θεωρία διατεινόμενος ότι οι Ινδικές και Ευρωπαϊκές γλώσσες έλκουν από την ίδια μακρινή προϊστορική καταγωγή.

Η ευχέρεια κατανόησης της αρχαίας Ελληνικής που κατέχει Hopper και των μυριάδων λεπτών  σημείων και οι πολυπλοκοτήτων της είναι βαθιά και άψογη. Αυτός σηκώνει τώρα το βαρύ γάντι της κριτικής της Φλαβιανής Μαρτυρίας. Η γλωσσολογική ανάλυση του Hopper της ΦΜ στο άρθρο του “A Narrative Anomaly in Josephus”  (Μια αφηγηματική ανωμαλία στον Ιώσηπο) είναι καθοριστική και ενισχύει σημαντικά τα ευάριθμα άλλα επιχειρήματα κατά της αυθεντικότητας που προβάλλονται εδώ και αιώνες.

Από αυτήν την άποψη, συμπεραίνει ο Hopper, «Υποστηρίζεται ότι το χωρίο του Ιησού είναι πλησιέστερα ως προς το ύφος και το περιεχόμενο στα πιστεύω που συνντάχθηκαν δύο ή τρις αιώνες μετά τον Ιώσηπο». Σε παρουσίαση των στοιχείων για τα συμπεράσματά του, ο γλωσσολόγος (147) έστρεψε την προσοχή στο αποκαλούμενο Οστεοφυλάκειο του Ιακώβου, ενός αρχαίου τεχνουργήματος που βρέθηκε στα πρωτοσέλιδα το 2002 εξαιτίας μιας σύγχρονης, παραχαραγμένης πάνω του επιγραφής που το συνδέει με τον Χριστιανισμό. Μια ακόμη κακόφημη πλαστογραφία αυτού του είδους ξεσκεπάστηκε το 15^ο αιώνα, σημειώνει ο  Hopper, ήταν αυτή με την Ρωμαική Αυτοκρατορική έδικτο την αποκαλούμενη « Η Δωρεά του Κωνσταντίνου» χαλκευμένη μάλλον τον 8^ο αιώνα και χρησιμοποιημένη για πολιτικούς σκοπούς προκειμένου να δικαιολογήσει αρπαγή γαιών εκ μέρους της παπικής αρχής.

Στην πραγματικότητα πλαστογραφίες και απάτες ήσαν ανεξέλεγκτες σε ότι αφορούσε τα θρησκευτικά κείμενα, τεχνουργήματα και λείψανα και στους Χριστιανικούς και τους προχριστιανικούς χρόνους. Το εισαγωγικό αφήγημα λοιπόν είναι πως η παραχάραξη είναι αρκετά συνήθης ώστε να εγείρει υποψίες, ειδικά όταν μιλάμε για θρησκευτικούς ισχυρισμούς.

Η Φλαβιανή Μαρτυρία είναι ένα ακόμη δημιούργημα που εγείρει υποψίες εδώ και αιώνες. Ο Hopper επισημαίνει ότι η απολογία υπέρ της γνησιότητας της εξ αιτίας του ότι ΦΜ βρίσκεται σ΄όλα τα σωζόμενα αντίγραφα των έργων του Ιωσήπου είναι εσφαλμένη, καθότι όλα αυτά τα αντίτυπα προφανώς ανιχνεύονται ως παράγωγα ενός και μόνον χειρογράφου. Όπως απέδειξα στο  Who Was Jesus? Δεν υπάρχουν διασωσμένα Ελληνικά αντίγραφα των Ιουδαϊκών Αρχαιοτήτων που χρονολογούνται πριν τον 9^ο έως 11^ο αιώνα (εξαρτάται από την πηγή), όλα αυτά τα αντίγραφα φτιάχτηκαν από Χριστιανούς και όλα τους προφανώς βασίζονται πάνω σ΄ένα και μόνον κείμενο. Αυτό το χειρόγραφο θα μπορούσε να υποστεί προσθήκες παρεμβολών ή να αποτελέσει αντίγραφο ενός παλαιότερου ήδη ακρωτηριασμένου. 

Η σιγή των Χριστιανών γραφέων προγενέστερων του Ευσέβιου αναφέρεται επίσης ως λόγος αμφισβήτησης αυθεντικότητας της ΦΜ, παρά τις προσπάθειες να εξαχθούν συμπεράσματα ύπαρξης του αποσπάσματος στα γραπτά του πρώιμου πατέρα της εκκλησίας Ωριγένη (182-254), για παράδειγμα

Άλλο πρόβλημα με την ΦΜ είναι η γλώσσα της, για την οποία ισχυρίζονται πως φαίνεται στο ύφος του Ιώσηπου, το οποίο όμως προδίδει αναχρονισμούς,  περιλαμβάνοντες και την ασυνήθιστη χρήση της λέξης «φυλή»  (φῦλον) προκειμένου να περιγράψει τους Χριστιανούς. Έχει επισημανθεί  ότι ο Ευσέβιος σ’ αντίθεση με τον Ιώσηπο χρησιμοποιεί τον ίδιο όρο με τον ίδιο τρόπο  (πχ 3.33.2-3, Περιγραφή Χριστιανών3) ενώ ο Ιώσηπος δεν το πράττει.

Μια μελέτη του λεξιλογίου της ΦΜ υποδηλώνει συγγένεια με τον Ιώσηπο αλλά και με τον Ηρόδοτο, Πλάτωνα, Στράβωνα, Πλούταρχο και άλλους, που αντανακλά άτομο με σπουδές όπως έναν μορφωμένο ιστορικό σαν τον Ευσέβιο.

Χριστιανοί ή Χρηστιανοί

Επί πλέον, όπως παρατήρησα στο “Does Josephus  prove a historical Jesus?” ο ισχυρισμός ότι ολόκληρη η ΦΜ είναι μια παρεμβολή γίνεται ισχυρότερος όταν δούμε την εμφάνιση της λέξης «Χριστιανοί» σε ιστορικές καταγραφές. Στην περικομμένη έκδοση της ΦΜ κατά την θεωρία της μερικής παρεμβολής, η λέξη «Χριστιανοί» παραμένει, όντας στο Ελληνικό πρωτότυπο στην γενική πληθυντικού –Χριστιανών-, ο ακριβής τύπος χρησιμοποιείται και από τον Ευσέβιο 33 φορές. (τὸ Χριστιανῶν φῦλον.)

Η πρώτη, υποτιθέμενα, φορά που εμφανίσθηκε η λέξη «χριστιανοί» είναι στο βιβλίο των πράξεων (11.26),  στις οποίες εξιστορείται ότι αυτοί αποκαλούνταν έτσι πρώτα στην Αντιόχεια της Συρίας. Στην πραγματικότητα η λέξη «Χριστιανοί» δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού στην Βίβλο, ενώ η λέξη «Χριστιανός» μπορεί να βρεθεί στις Πράξεις 26.28 και στην 1^η επιστολή του Πέτρου 4.16.

Ενώ η επικρατούσα συντηρητική άποψη τοποθετεί την συγγραφή των «Πράξεων των Αποστόλων» στο τέλος του πρώτου αιώνα, δεν υπάρχουν ιστορικές/βιβλιογραφικές αναφορές για την ύπαρξή τους πριν από τα τέλη του δεύτερου αιώνα, χρονική στιγμή κατά την οποία ο Πατριάρχης Αντιοχείας Θεόφιλος αυτοπροσδιορίζεται ως «Χριστιανός». Από επιστημονικά στοιχεία που κατέχουμε σήμερα, η λέξη φαίνεται να είναι μετέπειτα επινόηση.  

Ακόμη, τα στοιχεία αναδεικνύουν ως σωστό τον βιβλικό όρο «Χρηστιανοί», όχι «Χριστιανοί». Σε σχέση μ' αυτό, αν δούμε στον Σιναϊτικό Κώδικα (Πράξεις 11.26), ένα από τα πρώιμα διασωζόμενα χειρόγραφα της Βίβλου, χρονολογούμενο από τον τέταρτο αιώνα, μπορούμε να δούμε ότι η αρχική λέξη ήταν «Χρηστιανοί» με το ήτα διορθωμένο σε γιώτα.

Fig. 1 Codex Sinaiticus (Acts 11:26)

Η ίδια αντικατάσταση «Χρηστιανοί σε Χριστιανοί» συμβαίνει σε άλλα δύο χωρία στην καινή διαθήκη στην λέξη «Χριστιανοί», όπως Πράξεις 26.28 και 1^η Πέτρου 4.16. Αυτα είναι δύο ολοφάνερα πρόσφατα βιβλία, καθώς με παρόμοιο τρόπο η 1^η του Πέτρου καθαρά δεν εμφανίζεται σε ιστορικές/βιβλιογραφικές καταγραφές μέχρι τα μέσα του δεύτερου αίωνα. Εμφανιζόμενο τώρα και τότε στις  διασωζόμενες βιβλιογραφικές καταγραφές των τελευταίων δύο αιώνων πριν την κοινή ημερομηνία και τους πρώτους πριν και μετά αιώνες, η λέξη «Χρησιανός» είναι ένα παρατσούκλι που σχετίζεται με το δημοφιλές επίθετο Χρηστός που σημαίνει καλός ή χρήσιμος. Σε μια από τις δύο από τις πιο πρώιμες γνωστές εκκλησίες αυτή των Μαρκιωνιτών στο Deir Ali στη Συρία, βρίσκουμε την φράση «Ιησούς Χρηστός» κι όχι «Ιησούς Χριστός»  

Fig. 2. John Bartram, 'Phrygian Chrestianity'

Και πάλι, εάν η Μαρτυρία χρησιμοποιεί το «Χριστιανοί», θα είχαμε εκπλαγεί εάν ο όρος εμφανιζόταν στον πρωτότυπο Ιώσηπο, καθόσον φαίνεται πως οι πιστοί των πρώιμων λατρειών θα ήσαν Χρηστιανοί. Θα μπορούσε κάποιος να επιχειρηματολογήσει πως τα χρόνια των πρώιμα διασωσμένων χειρογράφων του Ιώσηπου, χρονολογούμενα τον 11^ο αιώνα, οι γραφείς θα μπορούσαν να έχουν «διορθώσει» το κείμενο προκειμένου να ευθυγραμμίζεται με το παραδεκτό «Χριστιανοί» παρά με το «Χρηστιανοί». Παρόλα αυτά αυτή η σύνδεση θα μπορούσε να  υπονοεί Χριστιανική παραποίηση της ΦΜ και θα επιβεβαίωνε την πρώιμη χρήση ρου όρου «Χρηστιανοί»

Ακρωτηριασμός ή μερική παρεμβολή;

Ενισχύοντας σημαντικά την ανάλυση της γλώσσας της Μαρτυρίας, μετά από  εξέταση των κεφαλαίων της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας όπου συμμετέχει ο Ρωμαίος έπαρχος Πόντιος Πιλάτος μέσα στα οποία περικλείεται η ΦΜ, ο Hopper (148-149)αναφέρει:

Στόχος μου εδώ είναι να επισημάνω ορισμένες ασυμβατότητες μεταξύ της γλώσσας της Φλαβιανής Μαρτυρίας και αυτής των τριών επεισοδίων στα οποία συμμετέχει ο Πιλάτος, πράγμα που μαρτυρά ότι αυτές δεν είναι του ιδίου συγγραφέα.

Η μαρτυρία, συγκρινόμενη με τα επεισόδια που την περιβάλλουν, είναι ασυνήθιστα σύντομη. Η συντομία της είναι ένα ύποπτο χαρακτηριστικό, κάτι που οδήγησε μερικούς υπερασπιστές της αυθεντικότητος να εισηγηθούν πως ενώ τμήματα του κειμένου είναι γνησίως Ιωσήπια, το κείμενο έχει παραποιηθεί από μεταγενέστερους Χριστιανούς που επιθυμούσαν να σβήσουν κάποιο σκανδαλώδες περιεχόμενο. Υπήρξαν πολλές απόπειρες να ανακατασκευαστεί το φερόμενο ως πρωτότυπο, όλες τους  αστήρικτες. Παρόλα αυτά ακόμη κι αν η παραδοχή ότι υπήρξαν τροποποιήσεις είναι αυτοεπαληθευόμενη, όπως οποιαδήποτε άλλη αναφορά στον Ιησού,  ανεξάρτητα του πόσο επιβλαβής είναι, θα κρατούσε το βασικό της στοιχείο, ότι δηλαδή πρόκειται για μαρτυρία του Ιωσήπου. Στην πράξη όμως η σύνταξη της Μαρτυρίας δεν παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά των ασυνεχειών που θα περιμέναμε να βρούμε εάν είχαν συμβεί ουσιαστικές μεταβολές όπως σημαντικές διαγραφές  ή παρεμβολές. Οι προτάσεις είναι καλοδιαμορφωμένες, η χρήση προθέσεων όπως γαρ και δε είναι η πρέπουσα, η δομή των Ελληνικών σωστή και άρτια. Εν ολίγοις, το κείμενο είναι γλωσσολογικά και εννοιολογικά ολοκληρωμένο και η παραδοχή ενός μεγαλύτερου κειμένου το οποίο έχει ουσιαστικά περιορισθεί ή ενός βραχύτερου κειμένου που έχει επιμηκυνθεί δεν φαίνεται να εδράζεται πάνω σε καθαρά γλωσσολογική βάση.   (ο τονισμός του συγγραφέα)

Εδώ ο γλωσσολόγος αποφαίνεται ότι η σύνταξη ή η διάταξη των λέξεων και των φράσεων της ΦΜ δεν δείχνει σημάδια αφαιρέσεων ή παρεμβολών. Τα μεν πρώτα  κατατέθηκαν για να εξηγηθεί την βραχύτητα της ΦΜ, τα δε επόμενα ως εξήγηση της θεωρίας της μερικής παρεμβολής.

Μετά την εξέταση του ιστορικού της κριτικής της ΦΜ, ο Hopper (151) σημειώνει

Υπάρχει , λοιπόν, λόγος να υποπτευόμαστε ότι το επεισόδιο του Ιησού είναι μια μεταγενέστερη παρεμβολή διακόσια χρόνια μετά τον θάνατο του Ιώσηπου, και μάλλον απούσα από τα περισσότερα χειρόγραφα των Ιουδαϊκών Αρχαιοτήτων και πιο αργά ακόμη.  (Οι επισημάνσεις του συγγραφέα)

Για να συνοψίσουμε, ο Hopper συμπεραίνει ότι η Μαρτυρία ως σύνολο είναι παρεμβολή που έγινε το ενωρίτερο τον τέταρτο αιώνα.

Υπόβαθρο και εποικοδόμημα

Η επιστημονική ανάλυση του Hopper χειρίζεται κυρίως «γλωσσολογικές (μορφολογικές και συντακτικές) πτυχές» της Μαρτυρίας (152). Σ' αυτό το ζήτημα, βλέπει τη γλώσσα του κειμένου με κριτήρια «υπόβαθρου» και «εποικοδομήματος», σε σχέση με την ρηματική σύνταξη.  Αυτή η ανάλυση ολοκληρωμένη για μη ειδικό, περικλείει «διαφόρους χρόνους, εγκλίσεις, απαρέμφατα και μετοχές», ειδικά οι ρηματικοί χρόνοι/συστήματα του παρακείμενου και του αόριστου που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν λεπτομέρειες υποβάθρου και εποικοδομήματος σε μια διήγηση.  

Εξηγώντας αυτά τα «δύο παράλληλα ρηματικά συστήματα» ο Hopper (152), αποφαίνεται:

Εισάγονται στη συζήτηση με τρόπο που μόλις περιγράφτηκε: Προτάσεις στον Αόριστο,   (τετελεσμένες), που παρουσιάζουν ένα συμβάν ως κοντινό και σε συνέχεια με άλλα συμβάντα. Προτάσεις στον Παρατατικό (ατελείς) περιγράφουν προγενέστερες, στατικές καταστάσεις ή κατανεμημένες ενέργειες που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα κίνητρα και άλλες περιστάσεις των προτάσεων του αόριστου.

Αυτό που εννοεί αυτή η τεχνική γλώσσα είναι ότι σε μια εξιστόρηση ή αναφορά ενυπάρχουν δύο γενικές απόψεις.: Μια που περιγράφει ένα συνεχιζόμενο, μακρόχρονο υπόβαθρο («παρατατικό»)

Και ένα άλλο περισσότερο πρόσφατο, συντελεσμένο κάποια στιγμή. («αόριστο»). Ο Hopper δίδει ως παράδειγμα ένα κείμενο από τον αρχαίο ιστορικό Θουκυδίδη( 2.15):

Την εποχή της Κεκροπίας (προηγούμενη ονομασία των Αθηνών) ο Αττικός λαός διέμενε στα χωριά του, και δεν συναθροιζόταν σε συνελεύσεις αλλά αντίθετα κάθε ομάδα είχε την δική της κοινότητα και διεξήγαγε της δικές της συνεδριάσεις. Αλλά όταν ο Θησέας έγινε βασιλιάς τους ώθησε όλους να συμβιώσουν σε μια και μοναδική πόλη.

Το πλαγιογραφημένα από τον Hopper τμήματα αποτελούν Ελληνικά ρήματα στον παρατατικό, που αποδίδουν μια παρελθοντική διαδικασία ή συνήθεια ως υπόβαθρο της αφήγησης ή της αναφοράς, ενώ το τονισμένο κείμενο προβάλλει ελληνικά ρήματα στον αόριστο, ως  στιγμιαία γεγονότα στο εποικοδόμημα της αφήγησης.

Παρακάτω ο Hopper λέγει (153)

Τα γεγονότα του παρατατικού είναι πολλαπλα, διάχυτα και επαναλαμβανόμενα. Τα γεγονότα του αορίστου είναι μεμονωμένα και πλήρη.

Σε μια ιστορική αναφορά, οι λεπτομέρειες του εποικοδομήματος που χρησιμοποιούν τον αόριστο χρόνο απεικονίζουν το σημείο του χρονικού, ενώ το υπόβαθρο  που χρησιμοποιεί τον παρατατικό δίδει στον αναγνώστη περισσότερες πληροφορίες προκειμένου να κατανοήσει το γενικό πλαίσιο. Στην περίπτωση αυτή, το υπόβαθρο περιγράφει αυτά που οι κάτοικοι της πόλεως συνήθιζαν να κάνουν, πριν ο βασιλιάς αλλάξει τις συνθήκες, απεικονίζοντας το στιγμιαίο γεγονός του εποικοδομήματος.

Τα επεισόδια του Πιλάτου

Η κατανόηση αυτού του τύπου της ρηματικής δομής είναι καθοριστική για να καταλάβουμε το πως η Μαρτυρία δεν προήλθε από τα χέρια του Ιώσηπου. Για να αναδείξει αυτό το γεγονός, ο Hopper αναλύει τα άλλα επεισόδια του Ιώσηπου, αυτά του Πόντιου Πιλάτου, στα οποία ενθυλακώνεται η Μαρτυρία, αν και υπάρχουν δύο ακόμη κείμενα που δεν αναφέρονται στον Πιλάτο επίσης στο ίδιο κεφάλαιο, το ένα άμεση συνέχεια της ΦΜ περιλαμβανόμενο προφανώς ως μέρος της χρονολογικής διευθέτησης των έργων του ιστορικού. (155)

Αυτά τα άλλα επεισόδια του Πιλάτου εκπροσωπούν απλή απαρίθμηση των περιστατικών των αποπειρών του έπαρχου να εισάγει Ρωμαϊκά πρότυπα στον Ιουδαϊκό ναό, με τους έξαλλους Ιουδαίους να αντιτίθενται όπως και την επιδρομή στα αποθεματικά του ναού που εξόργισε κι αυτή τους ευσεβείς Ιουδαίους.

Μετά έρχεται η σύντομη περίληψη για τον Ιησού, και υποτιθέμενου Μεσία.

 «Έτσι, εκείνη περίπου την εποχή υπήρχε ο Ιησούς, ένας σοφός άντρας – αν είναι θεμιτό να τον αποκαλείς άνθρωπο, διότι επιτελούσε θαυμαστά έργα –, ένας δάσκαλος των ανθρώπων που λαβαί­νουν την αλήθεια με ευχαρίστηση. Έλκυσε κοντά του και πολλούς από τους Ιουδαίους και πολλούς από τους Εθνικούς. Αυτός ήταν ο Χριστός· και όταν ο Πιλάτος, μετά από πρόταση που του έκαναν οι εξέχοντες άντρες μεταξύ μας, τον καταδίκασε στο σταυρό, εκείνοι που τον αγαπούσαν δεν τον εγκα­τέλειψαν αρχικά, διότι εμφανίστηκε σε εκείνους και πάλι την τρίτη μέρα, όπως τα είχαν προείπει οι θεϊκοί προφήτες και δέκα χιλιάδες άλλα θαυ­μάσια πράγματα σχετικά με αυτόν· και η φυλή των Χριστιανών, όπως ονομάστηκε από αυτόν, δεν έχει εκλείψει μέχρι σήμερα».

Γίνεται δὲ κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον Ἰησοῦς σοφὸς ἀνήρ, εἴγε ἄνδρα αὐτὸν λέγειν χρή: ἦν γὰρ παραδόξων ἔργων ποιητής, διδάσκαλος ἀνθρώπων τῶν ἡδονῇ τἀληθῆ δεχομένων, καὶ πολλοὺς μὲν Ἰουδαίους,  πολλοὺς δὲ καὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐπηγάγετο: ὁ χριστὸς οὗτος ἦν. καὶ αὐτὸν ἐνδείξει τῶν πρώτων ἀνδρῶν παρ᾽ ἡμῖν σταυρῷ ἐπιτετιμηκότος Πιλάτου οὐκ ἐπαύσαντο οἱ τὸ πρῶτον ἀγαπήσαντες: ἐφάνη γὰρ αὐτοῖς τρίτην ἔχων ἡμέραν πάλιν ζῶν τῶν θείων προφητῶν ταῦτά τε καὶ ἄλλα μυρία περὶ αὐτοῦ θαυμάσια εἰρηκότων.  εἰς ἔτι τε νῦν τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τοῦδε ὠνομασμένο οὐκ ἐπέλιπε τὸ φῦλον. (τονίζονται ο αόριστος και ο παρατατικός)

Τελικά μετά από ανιαρές διηγήσεις έρχεται το ιστορικό της «καταστροφής» του Πιλάτου πολλών από τους Σαμαρείτες, μια ακόμη καταγραφή των κακών πράξεων του έπαρχου.

Λαμβάνοντας υπ΄όψιν τα εκτός  ΦΜ επισόδεια του Πιλάτου ο Hopper (157) αποφαίνεται

Τυπικά, η διήγηση κινείται κατά μήκος σύντομων προτάσεων που αποτελούνται από συστάδες ρημάτων σε αόριστο και παρατατικό και υποστηρίζεται από επεξηγηματικές καταστάσεις και πράξεις που παρουσιάζονται μέσω μετοχών, οι οποίες μπορεί να είναι στον ενεστώτα, τον αόριστο, ή τον παρατατικό και απαρέμφατα (μορφές μη πεπερασμένων ρημάτων) και αρκετά συχνά ονοματοποιημένους ρηματικούς τύπους.   

Τα επισόδεια του Πιλάτου στο 18^ο Βιβλίο των Ιουδαϊκών αρχαιοτήτων γενικώς υπάκούουν στους ίδιους κανόνες…

Με άλλα λόγια, τα επεισόδια του Πιλάτου πέραν της Φλαβιανής Μαρτυρίας ακολουθούν τους γενικούς κανόνες της ιστορικής γραφής, όσον αφορά στα υπόβαθρα (παρατατικός) και το εποικοδόμημα (αόριστος). Ο Hopper παρουσιάζει αυτό το γεγονός χρησιμοποιώντας παραδείγματα από Ελληνικά κείμενα που δεν χρειάζεται να επαναληφτούν εδώ.

Εξηγώντας τις πράξεις του Πιλάτου, ο Ιώσηπος χρησιμοποιεί γλώσσα η οποία τις αντιπαραβάλει με αυτές των προκατόχων του και η άποψη του ιστορικού για την συμπεριφορά των Ρωμαίων διοικητών δεν είναι θετική (158): Ο αόριστος τονίζει το γεγονός ότι η ευθύνη για τα συμβάντα που ακολουθούν βαρύνει ξεκάθαρα τις πλάτες του Πιλάτου».

Στα άλλα γλωσσικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση του Hopper περιλαμβάνονται και το απαρέμφατο, μετοχές, ονοματοποιήσεις και δομές απολύτου γενικής, λεπτομέρειες των οποίων μπορούν να βρεθούν σ΄αυτήν την εργασία. Αυτά τα στοιχεία επίσης χρησιμοποιήθηκαν  από τον Ιώσηπο στα εκτός ΦΜ επισόδεια του Πιλάτου με τεχνοτροπία σύμφωνη με τις ιστορικές καταγραφές της αρχαιότητας, προκειμένου να αναδειχθεί η αποδοκιμασία των ενεργειών του έπαρχου.

Ευσέβεια, όχι Ιστορία

Όσον αφορά στην Φλαβιανή Μαρτυρία, η προσέγγιση μαρτυρά μια διαφορετική εντύπωση από τα άλλα επεισόδια του Πιλάτου. Υπ' αυτήν την έννοια ο Hopper (160) παρατηρεί:

Οι διάφορες αφηγηματικές μορφές που περιγράφτηκαν πιο πάνω εμφανίσθηκαν και στην Φλαβιανή Μαρτυρία και οι διαφορές μεταξύ των κανονικών λειτουργιών στην περιγραφή των πεπραγμένων του Πόντιου Πιλάτου και της δικής τους προφανούς χρήσεως στην Μαρτυρία είναι άξιες σχολιασμού.

Ο Hopper στη συνέχεια πραγματεύεται τις αφηγηματικές μορφές στην ΦΜ, αναγνωρίζοντας «τέσσερεις πεπερασμένους αορίστους και δύο πεπερασμένους παρατατικούς». Ένας στη φράση «οὐκ ἐπαύσαντο οἱ τὸ πρῶτον ἀγαπήσαντες» (εκείνοι που τον αγαπούσαν δεν τον εγκατέλειψαν αρχικά)(ΣτΜ (ή μήπως)δεν τον εγκατέλειψαν αυτοί που τον αγάπησαν αρχικά) και ενός άλλου  «εἰς ἔτι τε νῦν τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τοῦδε ὠνομασμένον οὐκ ἐπέλιπε τὸ φῦλον (και η φυλή των Χριστιανών, όπως ονομάστηκε από αυτόν, δεν έχει εκλείψει μέχρι σήμερα) (160, 162).

Μετά την παρουσίαση της γλωσσολογικής του αναλύσεως, ο Hopper (162-163) κατέληξε σε σειρά συμπερασμάτων τα οποία μεταφέρω εκτενώς επαναλαμβανόμενα  εδώ:

Ο αόριστος δηλώνει σε μια ευρεία κλίμακα τα παρελθοντικά γεγονότα που αφορούν στον Ιησού και τους ακολούθους του. Πράγμα που σημαίνει, σ΄αντίθεση με το γεγονός της αναφοράς του Πόντιου Πιλάτου στα άλλα επισόδεια, ότι δεν ενημερωνόμασταν λεπτομερώς τι ήταν ο Ιησούς.   Ο Ιησούς είναι ένας πέρα για πέρα παθητικός συμμέτοχος παρά ένας ενεργός παράγων.  Ο αόριστος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον Ιησού αντανακλά την παθητικότητά του: ἐπηγάγετο (έλκυσε δίπλα του) είναι ένα αυτοπαθές ρήμα, ἐφάνη  είναι παθητικό και μη θεληματικό (ΣΤΜ ακούσιο;) ρήμα, με άλλα λόγια, μια υπερφυσική δύναμη είναι τουλάχιστον  συνεργός στην επανεμφάνιση του Ιησού. Οι άλλοι δύο αόριστοι δεν σχετίζονται με τον Ιησού αλλά με τους ακολούθους του, και , περιέργώς, και οι δύο είναι στον αρνητικό τύπο. οὐκ ἐπαύσαντο και οὐκ ἐπέλιπε. Έχουμε δει ότι τα ρήματα στον αόριστο κατά κανόνα αναφέρονται σε απλές διακεκριμένες ενέργειες που σχετίζονται με τον πρωταγωνιστή της διήγησης. Παίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στην δομή του γεγονότος της αφήγησης και ενώ δεν μπορούν από μόνα τους να υποστηρίξουν την αφηγηματική συνέχεια, εργάζονται για να αγκυρώσουν συσυστοιχίες άλλων ειδών ρημάτων στο να δημιουργήσουν επεισόδια. Αυτό μπορεί μετά βίας να πει το κανείς για τους αόριστους στην μαρτυρία. Οι αόριστοι εδώ φαίνεται ότι ανοίκουν γενικά σ΄ένα διαφορετικό είδος, κάποιο που επιχειρηματολογεί και υπερασπίζεται μάλλον, παρά καταγράφει. 

Η χρήση του αρνητικού τύπου σε δύο από τους τέσσερεις αορίστους υπονοεί κάτι άλλο. Οι αρνητικοί τύποι υποδεικνύουν σιωπηρά σχετική κατάφαση. Ανήκουν στα συμφραζόμενα της άρνησης, απάντησης σε μια πρόκληση. Υπονοούν εδώ ότι ο συγγραφέας αντιτίθεται σε φωνές που δεν ακούγονται και αμφισβητούν την αλήθεια του χρονικού. Υπάρχει ένα στοιχείο διαμαρτυρίας στην φωνή του συγγραφέα της Μαρτυρίας που είναι απίθανο να αποδοθεί στον Ιώσηπο, τον νηφάλιο ιστορικό: «Πρέπει να υπάρχει κάποια αλήθεια σ' όλα αυτά, διότι οι οπαδοί του δεν έφυγαν, στην πράξη δεν σταμάτησαν να τον λατρεύουν» (Οι τονισμοί του συγγραφέα)

Το συντακτικό και η μορφολογία της Μαρτυρίας φανερώνουν ότι γράφτηκε ως απολογία ή δήλωση πίστεως, παρά σαν ιστορική αναφορά. To κείμενο φαίνεται να ανασκευάζει επικρίσεις, εκείνων που αμφισβητούν το Χριστιανικό δόγμα κάποια στιγμή μετά την εγκαθίδρυση της θρησκείας.  Η δομή του αντανακλά διαμαρτυρία και “μου φαίνεται ότι διαμαρτύρεται υπερβολικά” (ΣτΜ Αποτελεί μεταφορά του Σαιξπηριανού: Methinks it doth protest too much (Hamlet). Αντίστοιχο του δικού μας «κουβαλάει από εκατό βρύσες νερό)

Έτσι το πρόβλημα με την ΦΜ εκτείνεται πέραν κάποιων Χριστιανο-φανών παρεμβολών και εκτίνεται στη σύνταξη αυτών των ιδίων των προτάσεών. Δηλαδή πως δεν συντάχθηκαν σε ένα τυπικά αφηγηματικό ύφος, αλλά μοιάζουν περισσότερο με γραπτά των πρώτων Χριστιανών πατέρων και απολογητών των επόμενων αιώνων.

Η ευθύνη της σταύρωσης

Όπως είδαμε, τα άλλα επεισόδια του Πιλάτου στον Ιώσηπο αναδίδουν απαρέσκεια προς έναν αλαζόνα  και μισητό κυβερνήτη. Στην ΦΜ, όμως, ο ρόλος του Πιλάτου στην σταύρωση του Χριστού «ξεπετιέται με τέσσερεις λέξεις»,  αποφεύγοντας την ανοικτή κατηγορία προς τους Ρωμαίους και ρίχνοντας την πάνω στους «πρώτους άνδρες» ή τους Ιουδαίους πρεσβύτερους. Μετά την εξήγηση (160) ότι η δομή της απόλυτης γενικής στην Ελληνική πεζογραφία δηλώνει κατά κανόνα «μια παρένθεση που αναλύει ή εξηγεί ένα μέρος του επεισοδίου» ο Hopper σημειώνει (163):

Ενώ στα άλλα επεισόδια του Πιλάτου αυτός είναι ο κύριος πρωταγωνιστής, στην Μαρτυρία ο ρόλος του Πιλάτου είναι ολοφάνερα ήσσονος σημασίας. Αναφέρεται στην απόλυτη γενική δομή …: Το όνομά του είναι στη γενική, και η πράξη του στην καταδίκη του Ιησού εξαντλείται με τέσσερεις λέξεις, μια από τις οποίες είναι μετοχή παρακειμένου, επίσης στην γενική πτώση. Ενώ στα άλλα επεισόδια του Πιλάτου ο Πιλάτος απεικονίζεται ως εάν υπερβαίνει εαυτόν προκειμένου να ενεργήσει προσχεδιασμένα…, και ως ο απερίφραστος υποκινητής ενεργειών καταπίεσης των Ιουδαίων, τώρα υπάρχει μια ευδιάκριτη υπαινικτικότητα…

Έτσι ο Πιλάτος, ο αποφασιστικός Ρωμαίος κυβερνήτης των τριών άλλων επεισοδίων, αδυσώπητη μάστιγα των Ιουδαίων και υποτιμητικός προς τους Νόμους τους, εμφανίζεται τώρα ως η υπάκουη μαριονέτα του Ιουδαϊκού ιερατείου. Αλλά οι πράξεις των πρεσβύτερων και του Πιλάτου είναι δευτερεύουσες ως προς το κεντρικό σημείο του κειμένου αναγνωριζόμενο από το ρήμα στον αόριστο, την ανάσταση δηλαδή του Ιησού και την συνεχιζόμενη αφοσίωση των ακολούθων του, στοιχεία παρουσιαζόμενα ως κομβικό συμβάν σ' όλο το κείμενο. Και πάλι, η σύνταξη της Μαρτυρίας είναι σε ασυμφωνία με τα επεισόδια του Πόντιου Πιλάτου, στα οποία, είναι πρωταγωνιστής.

Σε ασυμφωνία με τις υπόλοιπες αφηγήσεις, ο Πιλάτος της ΦΜ δεν είναι ο κύριος χαρακτήρας αλλά μάλλον περιθωριακός. Ακόμη, στα άλλα επεισόδια του Πιλάτου ο Ιώσηπος απεικονίζει τον Ρωμαίο με έναν διόλου κολακευτικό τρόπο, κατηγορώντας τον για αμαρτήματα απέναντι στους Ιουδαίους, ενώ στην ΦΜ φαίνεται να ζητά συγνώμη εκ μέρους του και να τον απενοχοποιεί από την πράξη της Σταύρωσης του Ιησού. Ο Πιλάτος δεν είναι ένας «Χριστο-φόνος», οι Ιουδαίοι πρεσβύτεροι είναι. Υπό την ίδια άποψη, το Ευαγγέλιο του Ιωάννη -ευρέως θεωρούμενο ως το νεότερο των κανονικών ευαγγελίων- ρίχνει το βάρος «στους Ιουδαίους» και βάζει την πινακίδα των «υιών του διαβόλου» στα μέτωπα των Ιουδαίων προεστών. (Ιωα. 8.44) 

Έτσι, η ΦΜ « αντανακλά το γεγονός ότι κατά τον 3^ο αιώνα ΚΗ γίνεται κοινός τόπος στον Χριστιανισμό ότι η ενοχή για τον θάνατο του Ιησού  βαρύνει τους ιουδαίους». (Hopper, 166-167) Αυτή η άποψη- παρούσα και στα γλωσσολογικά στοιχεί του κειμένου-εκφράζει Χριστιανικό δόγμα, όχι ιστορική έρευνα. Ατυχώς, αυτή η τάση να ρίχνεται η κατηγορία του θανάτου του Ιησού πάνω στους Ιουδαίους προετοίμασε για αιώνες πολεμικής και διώξεων εναντίον τους.

Ο Hopper (167) δυσπιστεί ότι ο Ιώσηπος, ο οποίος προηγουμένως διηγήθηκε τα πεπραγμένα του Πιλάτου με περιφρόνηση, δίνει άφεση στους Ρωμάιους για τον θάνατο του Ιησού.

Ο Ιώσηπος της Μαρτυρίας παρουσιάζεται ως ευθυγραμμιζόμενος με τους Χριστιανούς (εναντίων των Ιουδαίων) και παραδεχόμενος ότι η ευθύνη της Σταύρωσης του Ιησού του Μεσσία βαρύνει τους Ιουδαίους· δεν χρειάζεται δυσκολία για να πεις ότι μια τέτοια παραδοχή από την μεριά του Ιώσηπου είναι αδιανόητη.

Δεν μπορεί κανείς να αναγνωρίσει στον Ιουδαίο στρατηγό Ιώσηπο αυτήν την νοοτροπία, αλλά αυτό είναι το νόημα της Μαρτυρίας, η διάψευση και πάλι της υποτιθέμενης καταγωγής του ιστορικού της.

Χόνος και χρονολόγηση

Σε μια συζήτηση για τον χρόνο και την χρονολόγηση ή την σχετικότητα του χρόνου, ο Hopper (164) παρατηρεί:

Η οργάνωση του χρόνου στη Μαρτυρία είναι κραυγαλέα διαφορετική απ’ ότι στο κείμενο που την περιβάλλει…

Αντιδιασυτέλλει τον χρόνο «συγκυρίας» των άλλων επισοδείων του Πιλάτου, «που είναι η «ευνοική συγκυρία» που βιώνεται από συμμετέχοντα άτομα» από τον  «χρονομετρημένο» χρόνο της ΦΜ,  «που είναι τμήμα της γενικής χρονολόγησης της ανθρώπινης ιστορίας» .

Επειτα συμπεραίνει:

…η Μαρτυρία ανήκει σε έναν χρόνο διαφορετικού είδους από τις υπόλοιπες Ιουδαϊκές Αρχαιότητες. Η χρονολόγηση της μαρτυρίας προέρχεται από την υποτιθέμενη οικειότητα προς το ακροατήριο, το οποίο με τη σειρά του είναι συμβατότερο με αυτό του τρίτου αιώνα αργότερης Χριστιανικής εγκαθίδρυσης παρά ενός του 1^ου αιώνα επί ρωμαίων (τονισμός του συγγραφέα))

Έτσι η γλώσσα ολόκληρης της ΦΜ αποκαλύπτει ένα ιδιαίτερο χρόνο και χρονική στιγμή, διαφορετική από το βιβλίο στο οποίο τοποθετήθηκε.

Εξιστόρηση και Ευαγγέλια

Ο Hopper βλέπει επίσης την ΦΜ με όρους «εξιστόρησης» που ορίζεται αλλού ως μια «συρραφή μιας σειράς ιστορικών γεγονότων υπό ενιαία διήγηση και πλοκή» ή η δόμηση μιας πλοκής με εισαγωγή, αλληλεπίδραση και επίλογο. Σημειώνει (165) ότι τα άλλα επεισόδια του Πιλάτου ακολουθούν αυτήν την βασική δομή πλοκής, ενώ η ΦΜ όχι.

Η Μαρτυρία δεν έχει τέτοιου είδους πλοκή. Μ’ αυτό το πρίσμα η θέση της στην Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, δεν αξιολογείται διόλου ως διήγηση. Η μαρτυρία δεν θα μπορούσε να κατανοηθεί ως εξιστόρηση από κανέναν πλην κάποιου που θα μπορούσε να την έχει θέσει μέσα στο «καταληπτό σύνολο» της, το γενικό πλαίσιο του πρώιμου χριστιανισμού. Η Μαρτυρία αποκτά νόημα όχι μέσω της καταγραφής νέων γεγονότων αλλά μέσω της αρετής της να είναι μια «επανάληψη του οικείου» … -οικειότητα που εδώ σημαίνει οικειότητα στα αναγνώσματα του τρίτου Χριστιανικού αιώνα, όχι του πρώτου Ρωμαϊκού αιώνα.    

Η ΦΜ ως σύνολα αντιπροσωπεύει μια περίληψη του ευαγγελικού ιστορικού, όπως καταγράφεται στην Καινή Διαθήκη, η οποία δεν προέρχεται από ξεχωριστές ιστορικές αναφορές ή προφορικές εξιστορήσεις. 

Κι όπως παρατηρεί ο Hopper

..από τα Ευαγγέλια και μόνον, έλκει η διήγηση για τον Ιησού στην Μαρτυρία την συνοχή της, την νομιμοποίησή της ως πλοκή, και ίσως ακόμη και κάτι από την γλώσσα της. Δεν είναι μόνο ότι η Χριστιανική καταγωγή της Μαρτυρίας προδίδεται από την υποταγή της στα Ευαγγέλια, αλλά και ότι χωρίς τα Ευαγγέλια το κείμενο είναι ακατανόητο.  Ακόμη μια φορά αντλώντας από τον Paul Ricoeur, η Μαρτυρία δεν διηγείται τόσο νέα γεγονότα του πρώτου Ρωμαϊκού αιώνα, όσο το ότι θυμίζει στους Χριστιανούς του τρίτου αιώνα γεγονότα που είναι ήδη οικεία σ' αυτούς.

Προσθήκη σ’ αυτήν την παρατήρηση είναι και η εξέταση του Dr. Gary J. Goldberg  των γλωσσικών ομοιοτήτων μεταξύ του Ευαγγελίου του Λουκά και του Ιώσηπου. Στο «The Coincidences of the Emmaus Narrative of Luke and the Testimonium of Josephus,” (Οι συμπτώσεις της διήγησης του Εμμαούς με την Μαρτυρία του Ιώσηπου) ο  Goldberg αποδεικνύει το εύλογο της εξάρτησης του ενός κειμένου από το άλλo, η οποία θα διαβεβαιώναμε ότι ήταν αυτή της ΦΜ από το κατά Λουκά Ευαγγέλιο. Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι το κατά Λουκάν χρησιμοποιήθηκε από τον Ιώσηπο. Παρόλα αυτά δεν υπάρχουν ατράνταχτα επιστημονικά στοιχεία για την  ύπαρξη του κατά Λουκάν μέχρι τα μέσα του δεύτερου αιώνα. Έτσι, οποιοσδήποτε κι αν συνέθεσε την ΦΜ θα χρειαζόταν να την είχε γράψει μετά από εκείνη την χρονική στιγμή, δεκαετίες του ακολούθησαν τον θάνατο του Ιώσηπου. 

Επείσης, η ρίζα της λέξεως εφάνη, φαίνω (Strong G5316)—που σημαίνει «φέρω στο φως, λάμπω, ρίχνω φώς» και «εμφανίζομαι»- χρησιμοποιείται σε κάποια μορφή πολύ συχνή στο κατά Ματθαίο, υποδηλώνοντας ότι το κείμενο έχει πιθανή επιρροή στην ΦΜ επίσης.

Διαφορά ύφους

Το εμφανές Χριστιανικό πλαίσιο της ΦΜ απαντά επίσης στο ζήτημα του είδους ή της κατηγορίας του υπόσυζήτηση θέματος, όπως εξετάστηκε από τον Hopper (165-166), ο οποίος υποστηρίζει:

Ένα ύφος… εν κατακλείδι, ριζώνει στις πρακτικές της ομάδας προβληματισμού (ΣτΜ η έκφραση αποτελέι μετάφραση του όρου του discourse community) που το δημιουργεί και το χρησιμοποιεί. Η Μαρτυρία βασίζεται σε ριζικά διαφορετική ομάδα προβληματισμού από εκείνη των υπόλοιπων Ιουδαϊκών Αρχαιοτήτων. Η Μαρτυρία διατυπώνεται περισσότερο σαν μια έκθεση θέσεων, ένα κομματικό μανιφέστο, παρά σαν μια αφήγηση… Η καινοτομία της για τους αναγνώστες που προορίζεται δεν βρίσκεται στην ίδια την ιστορική αφήγηση αλλά στις πολιτικές της παρεμβάσεις μέσα σε κείμενο πικρόχολων αναφορών για τον έπαρχο Πόντιο Πιλάτο και της διαβεβαίωσής προς τον Χριστιανικό κόσμο ότι οι σύγχρονοι παγανιστές ιστορικοί είχαν πάνω απ' όλα ενημερωθεί για την πρώιμη ζωή του Ιησού Χριστού. Αυτό ονομάζεται πολιτική παρέμβαση. Υπηρετεί την επικύρωση του Χριστιανικού ισχυρισμού της σταύρωσης του ιδρυτή της σέχτας κατά την θητεία του Πόντιου Πιλάτου, και, με την τοποθέτηση του κειμένου της Μαρτυρίας μέσα σε «ιστορικό» είδος, εγγυήθηκε την δική του δεοντολογία απέναντι την αλήθεια την ιστορική γνησιότητα των Ευαγγελίων. Διατυπωμένη όμως σαν σειρά νέων γεγονότων του πρώτου Ρωμαϊκού αιώνα προς ένα ακροατήριο μη εξοικειωμένο σ' αυτά, η Μαρτυρία θα αποτελέσει μια παράδοξη και πιθανώς αρκετά ακατάληπτη προσθήκη. (Εμφανικά του συγγραφέα))

Και πάλι, η Φλαβιανή Μαρτυρία ως σύνολο δίνει την αίσθηση μια Χριστιανικής «πολιτικής δήλωσης», ενός συμβόλου της πίστεως, ακριβώς όπως πολλοί διατείνονταν στο παρελθόν.

Το πιστεύω της Νίκαιας

Ο Hopper (166) συνεχίζοντας λέγει ότι το «πλησιέστερο προς στην Μαρτυρία είδος είναι ίσως τα διάφορα πιστεύω που άρχισαν να μορφοποιούνται στις αρχές του τέταρτου αιώνα, όπως το πιστεύω της Συνόδου της Νίκαιας (325 ΜκΧ).”

Συνεχίζει:

Μερικά στοιχεία που σχετίζονται με τα πιστεύω είναι εμφανώς παρόντα: Ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας· σταυρώιθηκε από τον Πόντιο Πιλάτο  (passus sub Pontio Pilato, κατά την έκφραση του πιστεύω των Αποστόλων ή στα Ελληνικά σταυρωθέντα επί Ποντίου Πιλάτου)· επανήλθε στη ζωή την Τρίτη ημέρα μετά από τον θάνατό του· η κίνηση που θεμελιώθηκε απ΄αυτόν συνέχισε να ευδοκημεί· θαυματοποίησε·οι βιβλικοί προφήτες προέβλεψαν πολλές λεπτομέρειες από τη ζωή του.

Υπ΄αυτήν την θεώρηση, ο Hopper συγκρίνει το μήκος του της ΦΜ (77 Ελληνικές λέξεις) με το Αποστολικό Πιστεύω στα Λατινικά (76 λέξεις) και το Ελληνικό Αποστολικό Πιστεύω (91 λέξεις).

ΣτΜ. Το σύμβολο της πίστεως της Νίκαιας είναι οι επτά πρώτοι στοίχοι του γνωστού μας πιστεύω. Δηλαδή

1. Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων.

2. Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων• φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο.

3. Τὸν δι' ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα.

4. Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ παθόντα καὶ ταφέντα.

5. Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρα κατὰ τὰς Γραφάς.

6. Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός.

7. Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος.

Ή κατ΄άλλους

Πιστεύω εἰς θεòν πατέρα παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς.
Καὶ εἰς Ἰησοῦν Χριστòν, υἱὸν αὐτοῦ τòν μονογενῆ, τòν κύριον ἡμῶν, τòν συλληφθέντα ἐκ πνεύματος ἁγίου, γεννηθέντα ἐκ Μαρίας τῆς παρθένου, παθόντα ὑπὸ Ποντίου Πιλάτου, σταυρωθέντα, θανόντα, καὶ ταφέντα, κατελθόντα εἰς τὰ κατώτατα, τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστάντα ἀπò τῶν νεκρῶν, ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, καθεζόμενον ἐν δεξιᾷ θεοῦ πατρὸς παντοδυνάμου, ἐκεῖθεν ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς.
Πιστεύω εἰς τò Πνεῦμα τò ἅγιον, ἁγίαν καθολικὴν ἐκκλησίαν, ἁγίων κοινωνίαν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, σαρκὸς ἀνάστασιν, ζωὴν αἰώνιον. Αμήν.

Κι ενώ το πρώιμο Πιστεύω της Νίκαιας (325) δεν αναφέρει τον Πιλάτο, το τροποποιημένο Πιστεύω της Κωνσταντινούπολης (381) τον αναφέρει, σε μια αποστοφή που μοιάζει με την ΦΜ»…σταυρωθέντα τε υπερ ημών επί Ποντίου Πιλάτου και παθόντα και ταφέντα και αναστάντα τη τρίτη ημέρα κατά τας γραφάς…» (ΣτΜ και αυτό δεν επαληθεύεται από τις υπάρχουσες πηγές) με την μαρτυρία να αναφέρει επι λέξει «…παρ᾽ ἡμῖν σταυρῷ ἐπιτετιμηκότος Πιλάτου…ἐφάνη  γὰρ αὐτοῖς τρίτην ἔχων» (κοινή έμφαση στα δύο αποσπάσματα)

Η πρόταση ότι η ΦΜ αποτελεί μια σύνθεση των αρχών του τέταρτου αιώνα μπορεί να εμπλέκει ως τον συγγραφέα και παρεμβολέα και πάλι την διασιμότερη Χριστιανική αυθεντία της εποχής, τον Ευσέβιο, ο οποίος ήταν επίσης ένας από τους συντάκτες του πιστεύω της Νίκαιας. Ο Ευσέβιος είναι ο πρώτος που ανέφερε την Μαρτυρία και βρισκόταν σε θέση ευθύνης για να σιγουρέψει το δικό του αντίγραφο των Αρχαιοτήτων  το οποίο θα μπορούσε να ήταν κι αυτό που χρησιμοποιήθηκε να αναπαραχθούν και τα υπόλοιπα. Ως μείζων Εκκλησιαστική μορφή και ενεργούμενο του Κωνσταντίνου και της Ρώμης, ο Ευσέβιος είχε στη διάθεσή του τεράστιους πόρους προκειμένου να πραγματοποιήσει την τροποποίηση που έγινε, μάλλον περισσότερο από οπονδήποτε άλλο.

Επίλογος

Η γλωσσολογική ανάλυση του Hopper είναι ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο της Μαρτυρίας και θα ‘πρεπε να πείσει τους αναποφάσιστους, αν και οι Χριστιανοί απολογιτές μάλλον δεν πρόκειται να παραιτηθούν ποτέ από αυτό το «άριστο αποδεικτικό» επειδή χωρίς αυτό ξεφτούν αναμφίβολα οι ισχυρισμοί τους περί ιστορικότητος.

Συμπερασματικά ο Hopper αποφαίνεται:

Η αφηγηματική σύνταξη της Φλαβιανής Μαρτυρίας την τοποθετεί κάθετα εκτός των υπόλοιπων καταγραφών του Ιώσηπου σε σχέση με τον έπαρχο Πόντιο Πιλάτο. Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι ολόκληρο το κείμενο αποτελεί παρεμβολή, μάλλον από Χριστιανούς που αισθάνονταν άσχημα με την άγνοια του Ιώσηπου περί της ζωής ή του θανάτου του Ιησού. Οι Ιουδαϊκές Αρχαιότητες υπ' αυτήν την οπτική θα μπορούσαν να είναι σύμφωνες με το άλλο χρονικό της ίδιας εποχής, αυτό του σύγχρονου του Ιώσηπου και αντίπαλου του ιστορικού, Ιούστου της Τιβεριάδος, ο οποίος συνέγραψε ιστορικό της περιόδου, συγκρούστηκε με τον Ιώσηπο και ισχυρίστηκε ότι η εκδοχή του Ιώσηπου ήταν ιδιοτελής. Το έργο του Ιούστου δεν επιβίωσε, αλλά γνωρίζουμε από άλλες πηγές ότι έγραψε με μεγάλη λεπτομέρεια για την περίοδο που συμπίπτει ακριβώς με την περίοδο της θητείας του Τιβέριου που συμπίπτει με την διακονία του Ιησού- και αυτός δεν ανέφερε τον Ιησού. Εκτός από τα Ευαγγέλια, δεν υπάρχει ανεξάρτητος σύγχρονος (του 1ου αιώνα ΜκΧ) να καταγράφει αυτά τα γεγονότα. Η σιγή των άλλων σχολιαστών, και η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς της Μαρτυρίας από Χριστιανούς συγγραφείς για δύο πλήρεις αιώνες μετά τον Ιώσηπο, ακόμη και όταν ενεπλέκοντο σε άγριες πολεμικές γύρω από τον Ιησού, είναι ισχυρές ενδείξεις ότι το κείμενο δεν ήταν παρόν στην εξαιρετικά λεπτομερή περιγραφή εκείνης της περιόδου από τον Ιώσηπο. (Οι τονισμοί της συντάκτριας του άρθρου).

Εν κατακλείδι, μπορούμε να υποστηρίξουμε πειστικά ότι η Φλαβιανή Μαρτυρία ως σύνολο είναι ένα πλστογράφημα και ως εκ τούτου δεν περέχει αποδείξεις ότι ένας ιστορικός Ιησούς από  την Ναζαρέτ σταυρώθηκε κατά την διάρκεια της διοίκησης του Πόντιου Πιλάτου.

Στην διατριβή του αυτή ο Hopper ακουμπά για λίγο την «επιφυλακτική προοπτική» αναφορικά με αυτήν την ίδια την ιστορικότητα του Ιησού,  μια άποψη του ονομάζεται «μυθισμός του Ιησού», η οποία δέχεται πως η ιστορία των ευαγγελίων είναι αλληγορική και παρουσιάζει ένα μυθικό, πρωταγωνιστή της περιόδου του συγκριτισμού.

Bibliography

“Donation of Constantine.” en.wikipedia.org/wiki/Donation_of_Constantine

“Nicene Creed.” Wikipedia; wikipedia.org/wiki/Nicene_Creed

“THE NICENE CREED - AGREED AT THE COUNCIL OF CONSTANTINOPLE IN 381.”

Early Church Texts; earlychurchtexts.com/public/nicene_creed.htm

“Emplotment.” en.wiktionary.org/wiki/emplotment

Bartram, John. “Phrygian Chrestianity.”

sites.google.com/site/originsofchristianity/romanisation/archaeology-of-chrest/phrygian-

chrestianity

Goldberg, Gary J. “The Coincidences of the Emmaus Narrative of Luke and the Testimonium of

Josephus.” The Journal for the Study of the Pseudepigrapha 13 (1995); pp. 59-77.

Hopper, Paul J. “A Narrative Anomaly in Josephus: Jewish Antiquities xviii:63.” Linguistics and

Literary Studies: Interfaces, Encounters, Transfers, 147-169. Eds. Monika Fludernik and

Daniel Jacob. Berlin: de Gruyter.

Josephus. The Complete Works of Josephus. tr. William Whiston. Grand Rapids, MI: Kregel

Publications, 1981.

Murdock, D.M./Acharya S. “Bone Box No Proof of Jesus,” Secular Nation;

truthbeknown.com/ossuary.htm

—“Does Josephus prove a historical Jesus?” Freethought Nation;

freethoughtnation.com/does-josephus-prove-a-historical-jesus

—“The Jesus Forgery: Josephus Untangled.” Suns of God: Krishna, Buddha and Christ

Unveiled. IL: AUP, 2004, 382ff; truthbeknown.com/josephus.htm

—“When Were the Gospels Written?” Who Was Jesus: Fingerprints of The Christ. Seattle: Stellar House Publishing, 2007; stellarhousepublishing.com/gospel-dates.html

—Who Was Jesus? Fingerprints of The Christ. Seattle: Stellar House Publishing, 2007. Schaff, Phillip, et al., The Creeds of Christendom, II: The Greek and Latin Creeds, with

Translations. New York: Harper & Brothers, 1877.

Stein, Gordon. “The Jesus of History: A Reply to Josh McDowell.” Internet Infidels.

infidels.org/library/modern/gordon_stein/jesus.html

Whealey, Alice. Josephus on Jesus: The Testimonium Flavianum Controversy from Late

Antiquity to Modern Times. New York: Peter Lang, 2003. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε:

http://TruthBeKnown.com

http://StellarHousepublishing.com http://FreethoughtNation.com http://Astrotheology.net